بررسی " تحقیق و تقلید"در عرفان و تصوف اسلامی

بررسی «تحقیق و تقلید» در عرفان و تصوف اسلامی* دکتر بهمن نزهت1 استادیار دانشگاه ارومیه دکتر عباسعلی وفایی استاد دانشگاه علامه طباطبایی، تهران   چکیده دو اصطلاح عرفانی «تحقیق و تقلید» از اصطلاحات بنیادین عرفان اسلامی هستند. این دو اصطلاح، هر چند در سیر و تطور تاریخی خود در متون عرفانی و در مواضع گوناگون کاربردهای وسیع و گسترده­ای داشته­اند، لیکن در معانی و مفاهیمی به کار رفته­اند که بیشتر مشایخ بزرگ عرفان اسلامی در آن اتّفاق نظر دارند. این اصطلاحات بنیادین در متون عرفانی تعلیمی محصور و محدود نشدند و ضمن حفظ مفاهیم اصطلاحی خود، با مضامین نغز و شیوایی به شعر و ادب فارسی نیز راه یافتند. در این نوشته، ابتدااز متون کهن عرفانی دیدگاههایمشایخ بزرگی چون ابو نصر سرّاج، ابو عبدالرحمن سلمی، ابن عطا و مُستملی بخاری را در باب دو اصطلاح عرفانی «تحقیق و تقلید»ذکر می­کنیم، سپس تعاریفی را که برای نخستین بار از سوی هجویری در کتاب کشف المحجوب در باب این دو اصطلاح  ارائه شده، مطرح می­نماییم و متعاقباً سیر و تطور معنایی این دو اصطلاح مهم عرفانی را در دورة میانه و در آراء و دیدگاههای عرفایی چون عین القضات همدانی، محمد غزالی، نجم­الدین رازی و عزیز الدین نسفی بررسی نموده، سر انجام به نحوه و چگونگی کاربرد وسیع این دو اصطلاح عرفانی در اشعار سه شاعر برجستة عرفان و ادب فارسی، سنایی و عطار و مولوی می­پردازیم.   واژگان کلیدی: تحقیق عرفانی، تقلید عرفانی، حقیقت و طریقت، محقّق، مقلّد. * تاریخ دریافت مقاله: 17/08/1389                    تاریخ پذیرش نهایی: 21/01/1390 1- نشانی پست الکترونیکی نویسنده مسئول:  [email protected]